سنگ کلیه یکی از مشکلات شایع دستگاه ادراری است که میتواند منجر به دردهای شدید و اختلالات جدی در عملکرد کلیهها شود. این سنگها، که معمولاً از مواد معدنی و نمکی درون کلیهها تشکیل میشوند، میتوانند به اندازههای مختلف رشد کنند و مسیرهای ادراری را مسدود کنند.
علائم سنگ کلیه شامل درد شدید در ناحیه کمر، خون در ادرار، و مشکلات ادراری است که میتواند کیفیت زندگی فرد را به طور قابل توجهی تحت تأثیر قرار دهد. درمانگاه سعادت با تخصص و تجربه پزشک متخصص در زمینه درمان سنگ کلیه، خدمات جامعی را برای تشخیص و درمان این مشکل ارائه میدهد.
سنگ کلیه چیست؟
سنگ کلیه یک جسم سخت و جامد است، که از مواد شیمیایی موجود در ادرار تشکیل میشود. این سنگها ممکن است از چهار نوع مختلف باشند: اگزالات کلسیم، اسید اوریک، استروویت و سیستین. علائم شایع سنگ کلیه شامل درد شدید در ناحیه کمر، وجود خون در ادرار، حالت تهوع، استفراغ، تب و لرز، یا ادرار با بوی نامطبوع و کدر است.
ادرار حاوی مواد زائدی است که در آن حل شدهاند. زمانی که میزان این مواد زائد در ادرار زیاد باشد و حجم مایع ادرار کم باشد، کریستالها شروع به تشکیل میکنند.
این کریستالها با جذب دیگر عناصر و پیوستن به یکدیگر، به تدریج به سنگهای کلیوی تبدیل میشوند، مگر آنکه با ادرار از بدن خارج شوند. معمولاً کلیهها، به عنوان ارگانهای اصلی تصفیه بدن، این مواد زائد را از ادرار حذف میکنند. در بیشتر افراد، مصرف مایعات کافی به شستشوی مواد زائد کمک کرده و از تشکیل سنگهای کلیوی جلوگیری میکند. مواد شیمیایی که میتوانند سنگها را تشکیل دهند شامل کلسیم، اگزالات، اورات، سیستین، گزانتین و فسفات هستند.
پس از تشکیل، سنگها ممکن است در کلیه باقی بمانند یا از مجرای ادراری به خارج حرکت کنند. گاهی سنگهای کوچک بدون ایجاد درد زیاد از بدن دفع میشوند، اما سنگهای بزرگتر که نمیتوانند حرکت کنند، میتوانند درد شدید در کلیه، حالب، مثانه یا مجرای ادرار ایجاد کنند. این درد ناشی از انسداد و فشار ناشی از سنگ در مسیرهای ادراری است.
بیشتر بخوانید: روش های درمان عفونت روده
علائم سنگ کلیه
سنگ کلیه معمولاً وقتی که در کلیه ثابت میماند، هیچ علامتی ایجاد نمیکند. مشکلات از زمانی آغاز میشود که سنگ به حرکت درمیآید یا به سمت میزنای (لولهای که هر کلیه را به مثانه وصل میکند) حرکت میکند. در این وضعیت، ممکن است برخی یا تمامی علائم زیر ظاهر شود:
- درد شدید و متناوب در پهلو و پشت، پایینتر از سطح دندهها که ممکن است به پایین شکم انتشار یابد
- سوزش یا درد هنگام ادرار
- تغییر رنگ ادرار به صورتی، قرمز یا قهوهای
- ادرار بدبو یا تیره
- احساس تهوع و استفراغ
- احساس نیاز مداوم به دفع ادرار
- افزایش تعداد نوبتهای دفع ادرار نسبت به معمول
- تب و لرز در صورت وجود عفونت
- کاهش حجم ادرار
- درد ناشی از سنگ کلیه میتواند با تغییر موقعیت سنگ در مجاری ادرار تغییر کند و شدت و محل آن متفاوت شود.
بیشتر بدانید: آسان ترین روش درمان یبوست
علل بروز سنگ کلیه
سنگهای کلیه معمولاً به دلیل یک علت واحد و مشخص به وجود نمیآیند، اما چندین عامل میتوانند خطر تشکیل آنها را افزایش دهند. به طور کلی، وقتی که غلظت برخی مواد که قابلیت تشکیل بلور دارند (مانند کلسیم، اسید اوریک و اُگزالات) در ادرار بالا میرود، احتمال بروز سنگ کلیه بیشتر میشود.
به طور طبیعی، مواد خاصی در ادرار وجود دارند که از چسبیدن مولکولها به یکدیگر و تشکیل بلور جلوگیری میکنند. اگر میزان این مواد در ادرار کم باشد، فرآیند تشکیل سنگ تسریع میشود.
عوامل موثر در تشکیل سنگ کلیه
– افزایش غلظت مواد معدنی: بالا رفتن غلظت مواد معدنی مانند کلسیم، اسید اوریک و اُگزالات در ادرار میتواند منجر به تشکیل سنگ کلیه شود.
کاهش مواد ضدبلوری: کاهش میزان مواد طبیعی که مانع از چسبیدن مولکولها به یکدیگر و تشکیل بلور میشوند، میتواند روند تشکیل سنگ را تسریع کند.
– رژیم غذایی نامناسب: مصرف زیاد غذاهای حاوی کلسیم، نمک، و اُگزالات یا کمبود مایعات میتواند به تشکیل سنگهای کلیه کمک کند.
مشکلات متابولیک: اختلالات متابولیکی مانند افزایش تولید اسید اوریک یا اختلالات در جذب مواد معدنی میتوانند به بروز سنگ کلیه منجر شوند.
– عدم مصرف مایعات کافی: کمآبی بدن و کاهش حجم ادرار میتواند به افزایش غلظت مواد معدنی در ادرار و در نتیجه تشکیل سنگهای کلیه منجر شود.
انواع سنگهای کلیه
شناخت نوع یا جنس سنگ کلیه به ما کمک میکند تا علل تشکیل آن را بهتر درک کنیم و پزشک متخصص بتواند بهتر ما را برای پیشگیری از تشکیل دوباره آن راهنمایی کند. بنابراین، در صورت امکان، بهتر است سنگ را برای تعیین جنس به آزمایشگاه تحویل دهیم. در ابنجا به برخی از انواع سنگ های کلیع اشاره میشود:
۱- سنگهای کلسیمی
بیشتر سنگهای کلیه از نوع کلسیمی هستند و عمدتاً از اُگزالات کلسیم تشکیل شدهاند. اگزالات یک ماده طبیعی است که هم در برخی غذاها یافت میشود و هم در کبد تولید میگردد. برخی سبزیجات، میوهها، مغزها و شکلات حاوی مقادیر زیادی اگزالات هستند. علاوه بر رژیم غذایی، مصرف دوز بالای ویتامین D و برخی جراحیهای روده نیز میتوانند غلظت کلسیم و اگزالات را در ادرار افزایش دهند.
سنگهای کلسیمی میتوانند از جنس فسفات کلسیم نیز باشند. برخی تغییرات در سوخت و ساز بدن، سردردهای میگرنی و مصرف داروی ضدصرع توپیرامات ممکن است منجر به تشکیل این نوع سنگ کلیه شوند.
۲- سنگهای استروویتی
این نوع سنگ کلیه در پاسخ به عفونتهایی نظیر عفونتهای دستگاه ادراری تشکیل میشود. سنگهای استروویتی میتوانند به سرعت بزرگ شوند و معمولاً اندازههای بزرگی دارند؛ به همین دلیل حرکت نمیکنند و علائم زیادی ایجاد نمیکنند.
۳- سنگهای اسید اوریکی
این نوع سنگ کلیه در افرادی که مایعات کمی مصرف میکنند ولی بدنشان آب زیادی از دست میدهد، ایجاد میشود. افرادی که رژیم غذایی سرشار از پروتئین دارند یا به نقرس (افزایش اسید اوریک خون) مبتلا هستند نیز ممکن است دچار این نوع سنگ کلیه شوند.
۴- سنگهای سیستینی
این نوع سنگ تنها در افرادی مشاهده میشود که به یک اختلال ارثی مبتلا هستند که در آن مادهای به نام سیستین بیشتر از حد معمول در ادرار دفع میشود.
درمان سنگ کلیه
درمان سنگ کلیه با توجه به اندازه و محل سنگها متفاوت است. پزشک معالج پس از بررسیهای لازم، مناسبترین روش را انتخاب میکند. برای سنگهای کوچک کلیه کوچک معمولاً نیازی به استفاده از روشهای تهاجمی مانند سنگشکن نیست. این سنگها با انجام اقدامات زیر بهطور طبیعی دفع میشوند:
- نوشیدن آب فراوان: مصرف روزانه ۲ تا ۳ لیتر آب به دفع سنگها کمک میکند.
- استفاده از داروهای مسکن: داروهای مسکن بدون نسخه میتوانند به کاهش درد کمک کنند. با مشورت داروساز، مناسبترین مسکن را انتخاب کنید.
- مصرف داروهای شلکننده عضلات میزنای: این داروها که با تجویز پزشک معالج مصرف میشوند، به راحتتر شدن عبور سنگها کمک میکنند.
روش های تشخیص سنگ کلیه
برای تشخیص سنگ کلیه، از چندین روش تشخیصی مختلف استفاده میشود که شامل موارد زیر است:
۱. آزمایش خون:
آزمایش خون برای اندازهگیری سطوح کلسیم و اسید اوریک در خون انجام میشود که ممکن است نشان دهنده وجود سنگ کلیه باشد.
عملکرد کلیه نیز از طریق آزمایشات خون بررسی میشود تا وضعیت عملکرد کلیهها ارزیابی شود.
۲. آزمایش ادرار:
آزمایش ادرار به منظور جمعآوری ادرار طی ۲۴ ساعت، اندازهگیری مواد معدنی و سنگساز در ادرار را انجام میدهد.
این آزمایش میتواند وجود خون در ادرار یا علائم عفونت دستگاه ادراری را نیز نشان دهد که میتواند به تشخیص سنگ کلیه کمک کند.
۳. تصویربرداری:
- سونوگرافی: یکی از روشهای تصویربرداری معمول برای تشخیص سنگ کلیه است که با استفاده از امواج صوتی، ابعاد و موقعیت سنگها را مشخص میکند.
- سیتی اسکن: این روش تصویربرداری با استفاده از پرتو ایکس دقیقتر از سونوگرافی است و میتواند اندازه، محل، وجود انسداد و وضعیت سایر ارگانها را نشان دهد.
۴. پیلوگرام یا اوروگرافی داخل وریدی (IVP):
در این روش، یک رنگ مخصوص به داخل ورید تزریق میشود که از طریق کلیهها و مثانه عبور کرده و سپس با استفاده از اشعهی X یا سیتیاسکن، موقعیت سنگ در مجاری ادراری را مشخص میکند.
۵. تجزیه و تحلیل سنگهای دفعی:
در صورت دفع سنگ کلیه، ممکن است از ادرار جمعآوری شده برای تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی استفاده شود تا مواد سنگساز و عوامل ایجادکنندهی آنها شناسایی شود. این روشهای تشخیصی با توجه به شرایط بالینی و تاریخچه بیماری شخص مورد استفاده قرار میگیرند تا به تشخیص دقیق سنگ کلیه بپردازند و برنامهی درمانی مناسب ترتیب داده شود.
درمان سریع سنگ کلیه
درمان سریع سنگ کلیه در زنان و مردان شامل چندین روش است که بسته به ابعاد و مکان سنگ، علائم بیماری و وضعیت کلینیکی فرد، انتخاب میشود. برای زنان، به دلیل ویژگیهای فیزیولوژیکی خاصی که میتواند تاثیرگذار باشد، ممکن است رویکردهای خاصی در نظر گرفته شود.
۱. داروهای ضد درد و ضد التهاب: در مواردی که سنگ کوچک است و در حال عبور از مجاری ادراری قرار دارد، مصرف داروهایی مانند آنتیبیوتیکها برای کنترل عفونتها و داروهای ضد درد و ضد التهاب میتواند به تسکین درد کمک کند.
این داروها میتوانند عملکرد کلیه را نیز حفظ کنند.
۲. آبدهی: مصرف زیاد آب به میزان حداقل ۲-۳ لیتر در روز میتواند به کاهش احتمال تشکیل سنگ کمک کند و همچنین برای دفع سنگ کوچکترها از مجرای ادراری مفید باشد.
۳. فشار دادن: تکنیکهایی مانند فشار دادن ناحیه پهلوی زیرین میتواند به افزایش حرکت سنگ در مجاری ادراری و کمک به دفع آن کمک کند.
۴. مداخلههای تصویربرداری: در مواردی که سنگ بزرگتر است یا به موارد فوق پاسخ نمیدهد، ممکن است نیاز به مداخلههای تصویربرداری مانند لیتوتریپسی (شکستن سنگ با امواج صوتی) یا درمانهای جراحی باشد.
به طور کلی، انتخاب روش درمانی بستگی به وضعیت فرد، اندازه و مکان سنگ، و وضعیت کلینیکی او دارد. در صورت تشخیص سنگ کلیه، مهم است که با پزشک خود مشورت کنید تا برنامهی درمانی مناسب برای شما تعیین شود.
علائم سنگ کلیه در زنان و مردان
علائم سنگ کلیه در زنان و مردان ممکن است بسته به اندازه و مکان سنگ، متفاوت باشد، اما برخی از علائم مشترک وجود دارد که عبارتند از درد شدید ناگهانی در پهلو یا ناحیه پایین شکم، که ممکن است به شکم و تنها محدود نباشد و به ران و انگشتان انتقال یابد. درد ممکن است همراه با تغییرات در ادراری شامل خون در ادرار، ادرار مات و یا تب باشد که این نشانهها ممکن است بر ترشح سنگهایی باشد که در مجاری ادراری مانع ایجاد شدهاند.
برای دفع سنگ کلیه چه بخوریم؟
برای دفع سنگ کلیه، میتوانید با افزایش مصرف مرکبات مانند لیمو، پرتقال، نارنگی و گریپفروت که حاوی اسید سیتریک هستند، اقدام کنید. اسید سیتریک موجود در این مرکبات میتواند با کلسیم ترکیب شده و از تشکیل کریستالهای کلسیمی در ادرار جلوگیری کند، که این اقدام میتواند به کاهش تشکیل سنگهای کلسیمی کمک کند.
همچنین، مصرف سبزیجاتی مانند کلم بروکسل، کلم بروکلی و کلم پیچ که حاوی پتاسیم هستند، میتواند از از دست دادن کلسیم جلوگیری کند و در پیشگیری از تشکیل سنگ کلیه نیز موثر باشد.
